بعد از بعثت پیامبر(ص)

 آنچه شنیده ‏ایم که چون پیغمبر در روز مبعث از کوه حراء به خانه آمد، وحشت زده و پریشان بود و گفت مرا بپوشانید و خدیجه او را پوشانید و پیغمبر به خواب رفت تا جبرئیل آمد و دومین سوره را آورد، یعنى سوره «یا ایها المدثر» اینها همگى برخلاف واقع و دون شان پیغبر ختمى مرتبط است.
 امین الدین طبرسى مفسر بزرگ شیعه در تفسیر «مجمع البیان‏» مى‏گوید: «یا ایها المدثر» یعنى اى کسى که در بستر خفته‏اى برخیز و قوم خود را از عذاب خداوند بیم ده، و در این راه سخت کوشا باش. سپس روایت «دثرونى، دثرونى، زملونى، زملونى‏» را نقل مى‏کند و بر آن ایراد گرفته و مى‏گوید:این درست نیست. زیرا خداوند با علائم روشن به پیغمبر وحى مى‏فرستد تا یعین پیدا کند آنچه به وى رسیده از جانب خداوند است. پس از وحى هم نیازى به چیزى ندارد که او را تقویت کند و دچار بیم و هراس نمى‏شود، و مضطرب نمى‏گردد. (مجمع البیان - ج 9 ص 384)

 همین موضوع را علامه مجلسى در«بحارالانوار» نیز درذیل حدیث «دثرونى‏» آورده است و مانند امین الدین طبرسى آن را تخطئه مى‏کند.(بحار الانوار - ج 18 ص 167)
 آنچه از جمع بین احادیث صحیح و معتبر آغاز وحى، استفاده مى‏شود این است که پس از نزول آیات اوائل سوره اقرا بر فراز کوه حراء و اعلام مراسم پیغمبرى حضرت ختمى مرعبت (صلى الله علیه و آله) همان روز یا روز دیگر که وى درخانه خوابیده بود، یامى‏خواست بخوابد، پیک وحى براى دومین بار آمد و سوره «مدثر» را آورد و گفت: اى کسى که خفته‏اى یا در لباس خواب هستى! برخیز و قوم را بیم ده!
 مفاد سوره مدثر نیز این است که از این پس باید پیغمبر در تمام لحظات به فکر اندرز خلق و بیم دادن قوم از نافرمانى خداوند باشد و لحظه‏اى از آن غافل نماند. به طور خلاصه آنچه راجع به تردید و اضطراب و هراس پیغمبر درموقع دیدن پیک وحى یا پس از آن در کتب تفاسیر و تواریخ عامه آمده است و از آنها به منابع ما هم سرایت کرده است، براى پیغمبران سابق اتفاق نیفتاده و دون شان آنها بوده است تا چه رسد به پیغمبر اسلام که عقل کل و خاتم پیغمبران بوده است.
 جبرئیل روز دیگر هم آمد و پیغمبر ر اکه چیزى به خود پیچیده و خوابیده بود مخاطب ساخت و سوره «مزمل‏» را آورد. بنابراین «دثرونى‏» و «زملونى‏» ربطى به آغاز وحى ندارد، و فقط مى‏رساند که نزول این دو سوره هنگامى انجام گرفته است که پیغمبر خود را پوشانده و آرمیده بود یا در خواب بوده است.
 به گفته دانشمند اقدم شیعه على بن ابراهیم قمى: «پس از آن که مراسم پیغمبرى خاتم انبیا (صلى الله علیه و آله) به انجام رسید، براى دومین بار جبرئیل فرود آمد و آبى از آسمان آورد و طریقه وضو گرفتن و نماز گزاردن و رکوع و سجود را به پیغمبر آموخت‏»(تفسیر على بن ابراهیم - ص 353 تاریخ یعقوبى - ج 1 ص 13)
 ابن هشام از محمد بن اسحاق مورخ اقدم نقل مى‏کند که پنج نماز در آغاز دو رکعتى بر پیغمبر واجب شد، سپس خداوند آنرا در حضر چهار رکعت تمام قرار داد، و در سفر به همان صورتى که اول اجب شده بود باقى گذاشت.(سیره ابن هشام - ج 1 ص 160)
 به طورى که پیشتر گفتیم قبلا با تلقین روح القدس راز و نیازى با خدا داشته و عبادت مى‏کرده است، ولى از نحوه عبادت او اطلاع درستى نداریم. این وضو و نماز و رکوع و سجود نخستین عبادت در دین جدید و آخرین دین الهى است که از همان هنگام آغاز شده بود.
 همین که پیغمبر در خانه، نبوت خود را اعلام داشت، همسرش خدیجه و على (علیه السلام) پسر عمویش که در سن نه سالگى درخانه آنها به سر مى‏برد، دعوت پیغمبر را اجابت نمودند و دین جدید را پذیرفتند، و اعتراف به نبوت آن حضرت کردند.
 وقتى پیغمبر طریقه وضو گرفتن و نماز گزاردن را از جبرئیل آموخت، به خانه آمد و موضوع را به خدیجه و على (علیه السلام) هم تعلیم داد، و چون به نمازایستاد على (عیه السلام) نیز در همان سن و سال پشت‏سر پیغمبر ایستاد و به آن حضرت اقتدا کرد، و خدیجه هم در شت‏سر على (علیه السلام) به نماز ایستاد.
 به دنبال آنها جعفر بن ابیطالب برادر على (علیه السلام) که ده سال از وى بزرگتر بود، و زید بن حارثه غلام خدیجه نیز در صف جلو به على (علیه السلام) پیوست و تا سه سال نمازگزاران همین چهار تن بودند که پشت‏سر پیغمبر نماز مى گذاردند.(تفسر على بن ابراهیم - ص 353 بحار الانوار - ج 18 ص 184)
 به حدیث بسیار جالبیکه هم اکنون نقل مى‏کنیم و نمایان‏گر نبوغ على (علیه السلام) دومین مرد نمونه عالم است توجه کنید، و تاثیر وجود او را در آغازوحى وایام کودکى درنظر مجسم سازید: عیس بن مستفاد مى‏گوید پدرم از امام موسى بن جعفر (علیه السلام) راجع به آغاز ظهور اسلا و چگونگى اسلام آوردن على (علیه السلام) و خدیجه سؤال کرد، حضرت فرمود: پیداست که مى‏خواهى از دانش اسلامى و احکام دینى که چگونه پدید آمد آگاه شوى؟ من هم از پدرم حضرت صادق - راجع به همین موضوع سؤال کردم، پدرم فرمود: وقتى پیغمبر (صلى الله علیه وآله) خدیجه و على (علیه السلام) را به اسلا دعوت کرد فرمود:یاعلى! بارى خدا اسلام بیاورید و خود راتسلیم ذات مقدس او کنید! و فرمود: جبرئیل هم اکنون نزد من است و شما را دعوت مى‏کند که اسلام را بپذیرید شما نیز اسلام بیاورید تا سلامتى یابید و از خدا فرمان برید تا رستگار شوید.
 باز فرمود:جبرئیل نزد من است و به شما مى‏گوید: اسلام شرطها و عهدها و پیمانها دارد. خدا قبل از هر چیز براى خود و پیغمبرش با شما شرط مى‏کند و تعهد مى‏گیرد که بگویید: گواهى مى‏دهیم خدائى جز خداوند یکتا که شریکى در قلمرو حکومتش ندارد، نیست. نه فرزندى دارد و نه شریکى براى خود گرفته است. خداوند یگانه و بى نقص و عیب است.
 و گواهى دهید که بنده‏او محمد پیغمبر خدا است که خدا او را براى عموم بشر تا روز قیامت اعزام داشته است.گواهى دهید که خداوند زنده مى‏کند و میمیراند،و بالا مى‏برد و پایین مى‏آورد، و بى‏نیاز مى‏کند و نیازمند مى‏گرداند و هرچه بخواهد مى‏کند،و مردگان را از گورها برمى‏انگیزد، خدیجه و على گفتند: گواهى مى‏دهیم.
 پیغمبر فرمود:و دیگر - اعمالى که باید انجام دهید. و آن -: وضو گرفتن یعنى شستشوى صورت و دست‏ها و بازوان و مسح سر و پاها تا مرفق و غسل جنابت در گرما و سرما و نمازگزاردن و گرفتن زکات و صرف آن در مورد خود و حج‏خانه خدا و روزه ماه رمضان و جهاد در راه خدا و نیکى نسبت به پدر و مادر و تحکیم پیوند خویشى وعدالت در میان رعیت و تقسیم عادلانه مال وثروت و خود نگاه‏دارى در موارد شبهه ناک و ارجاع حکم آن به پیشواى برحق است، زیرا براى خود او شبهه ناک نیست،و مى‏داند که چه باید کرد.
 و پیروى از جانشین بعد از من و شناخت او در زمان من و بعد از مرگ من و شناختن پیشوایان بعد از او یکى بعد از دیگرى و دوست داشتن خدا و دشمنى با دشمنان خدا و بیزارى از شیطان پلید و حزب شیطان و دار و دسته او امثال بنى امیه و زنده نگه داشتن دین و سنت من و دین جانشین من و روش او تا روز قیامت و مردن بر این عقیده و اجتناب از شراب‏خوارى و نزاع و کشمکش با مردم است.
 اى خدیجه! شروطى را که خداوند براى پذیرش اسلام مقرر داشته است‏شنیدى؟ گفت آرى، و ایمان آوردم و همه را گواهى مى‏دهم و خشنودم و تسلیم هستم. على(علیه السلام) گفت: و من نیز بر این عقیده‏ام!
 پیغمبر فرمود یا على! بر اساس این شرطها با من بیعت مى‏کنى؟ گفت:آرى. پیغمبردستهاى خود را گشود و دست على را گرفت و فرمود: یا على! با این شرطها که کردم بیعت کن و آنچه براى خود نمى‏خواهى براى من نیز مخواه! على گریست و گفت:پدر و مادرم به قربانت! من هیچ نیرو و قدرتى را بالاتر از خدا نمى‏دانم! پیغمبر فرمود: یا على! به خداى کعبه به واقع نائل گشتى و به کمال رشد و توفیق الهى رسیدى!اى خدیجه! خدا تو را بخ حق و حقیقت رهنمون گردد. دست‏خود را بگذار روى دست على و با على بیعت کن(آنچه در حدیث آمده همین است. خواننده محترم مى‏داند که در آن موقع على علیه السلام پسر بچه نه ساله یا ده ساله بوده است. اگر بگویید با این وصف او طفل ممیز بوده، مى‏گوییم در آغاز ظهور اسلام هنوز احکام بعدى اسلام مانند حرمت‏شراب، وجوب حجاب، و پرداخت زکات و غیره نیامده بود و این هم یکى از آنها است.) بدین گونه خدیجه نیز مانند على بن ابیطالب بیعت کرد، بد این اساس که جهاد را از زن نخواسته‏اند.(جهاد یعنى عبور سربازان اسلام از مرزهاى اسلامى براى فتح ممالک کفر جهاد به این معنا اختصاص به مردان مسلمان دارد ولى دفاع یعنى در داخله کشورهاى اسلامى بر مرد و زن واجب است که از حق خود و ملت مسلمان دفاع کنند و با ظلم و مظاهر آن پیکار نمایند.)
 سپس فرمود: اى خدیجه! این على سرپرست تو و سرپرست‏سایر مؤمنان و پیشواى آنها پس از من است. خدیجه گفت: یا رسول الله! تصدیق دارم و بر اساس آنچه گفتى با على هم بیعت کردم و در پیشگاه خداوند و حضور تو گواهى مى‏دهم.(«بحار الانوار» علامه مجلسى - چاپ جدید، ج 18 ص 232 به نقل از «طرائف‏» سید بن طاووس و او نیز از کتاب «الوصیه‏» تالیف على بن مستفاد نقل کرده است.)
 این قسمت از تاریخ اسلام که نکات تازه و جالبى را بازگو مى‏کند. آن هم در آغاز اسلام و درست پس از اعلام پیغمبرى خاتم انبیا (صلى الله علیه و آله) با کمال تاسف حتى در تاریخ‏هایى که مورخان شیعه نوشته‏اند نیامده است! شاید به این جهت که در «سیره ابن هشام‏» یا «طبقات ابن سعد» و سایر مدارک تارخى عامه نیامده است! یا این که در این دیث‏سخن از زمامدارى على (علیه السلام) و شروط و تعهداتى است که همه مسلمانان آمادگى براى پذیرش آنها را ندارند!!
 ولى باید دانست که آنچه در این حدیث آمده است با اعتقاد ما شیعیان هماهنگ است و ما نیازى نداریم که همه مطالب تاریخى را از ابن هشام و ابن سعد و امثال اینان بگیریم به خصوص که بحث از خلافت بلافصل پیغمبر و زمامدارى امیرالمؤمنان (علیه السلام) هم در میان باشد.
 آیا على (علیه السلام) بدون مقدمه و سابقه از جانب خداوند به مقام جانشینى پیغمبر منصوب شد؟ و آیا بجه نه ساله بدون داشتن زمینه و نبوغ بى‏نظیر دعوت خاتم انبیا را مى‏پذیرد و به عنوان نخستین انسان از جنس مردان پشت‏سر پیغمبر به نماز مى‏ایستد؟
 وقتى این حدیث را با مضامین احادیث دیگر که راجع به لیاقت على (علیه السلام) و شایستگى آن حضرت براى خلافت اسلامى در دست است مقایسه مى‏کنیم مى‏بینیم مطابق واقع است و باید هم موضوع به آن مهمیدر آغاز کار مطرح شود، و حتى نخستین زن مسلامان نیزبا على جانشین پیغمبر بیعت کند و گواهى به ولایت او بدهد.
 این معنا همیشه و در تمام عرف و عادات بشرى ودوران زندگى انسانها معمول بوده و هست. اگر بناست على (علیه السلام) جانشین پیغمبر باشد و از جانب خدا تعیین شده است، این کار باید از روز نخست و هنگام نبوت خاتم انبیا (صلى الله علیه وآله) اعلام گردد. هم از جانب خدا به خود پیغمبر گفته شود و هم پیغمبر به دیگران اعلام کند، و هم نخستین فرد مسلمان پذیرش شروط و عهد و پیمان‏هاى اسلامى بداند پس از پیغمبر سرنوشت اهل ایمان به دست کیست و خدائى که پیغمبر فرستاده است چه کسى را به عنوان جانشین او برگزیده است؟ این را باید بداند و به منظور تکمیل قبول شرایط ایمان با جانشین پیغمبر هم بیعت کندتا نقصى در ایمانش نباشد، و این کارى بود که خدیجه همسر پیغمبر نخستین کسى که به اسلام گروید معمول داشت.

منبع: تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت (علی دوانی)