برداشتهایی از سیره بزرگان دین
زهد
نوع زندگی امامان معصوم علیه السلام را می توان چنین تقسیم بندی کرد
1. ساده زیستی، به هنگام حکومت داری.
2. ساده زیستی در وضعی که بیشتر مردم فقیر باشند.
3. زندگی متوسط در وضعی که اقتصاد جامعه در سطح خوبی بود و آنان حاکم نبودند.
4. دوری از زندگی مرفه و تجملات، در هر حال.
یکی از زهد فروشان عصر امام صادق علیه السلام، سفیان ثوری بود. وقتی در مسجدالحرام، امام صادق علیه السلام را با لباس های زیبا دید، نزد حضرت رفت و گفت: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم چنین لباسی را نپوشید؛ همچنین علی علیه السلام و پدرانت چنین لباسی بر تن نکردند. امام علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در عصری بود که فقر و تنگ دستی، همه جا را فرا گرفته بود. ایشان نیز براساس وضع زمان خود، چنان لباس می پوشید؛ ولی دنیا بعد از آن عصر، نعمت هایش را در همه جا فرو ریخت و شایسته ترین افراد برای بهره مندی از این نعمت ها، نیکان هستند. (بگو چه کسی نعمت های زیبای خدا و روزی های پاک را که بر بندگانش آشکار نموده، حرام کرده است؟) ما سزاوارتر به بهره مندی از عطایای خداوند هستیم. سپس امام علیه السلام لباس زیرین خود را که خشن بود بر سفیان آشکار کرد و فرمود: «لباس خشن را برای رام کردن نفس خود پوشیده ام و لباس ظاهر را گریز از بدنمایی نزد مردم پوشیده ام».1 با این حساب، در شیوه زندگی امامان علیهم السلام تضادی وجود ندارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام که حکومت را در اختیار داشتند، ساده زیستی را رعایت می کردند؛ همچنین به سبب وضع زمان هم اگر بیش تر مردم در تنگ دستی و فقر بودند، باز ساده زیستی را رعایت می کردند. ولی هر گاه حکومت را در اختیار نداشتند و وضع عمومی معیشت مردم خوب بود، شیوه زندگی متوسط را در پیش می گرفتند. زهد و پارسایی به معنای پشت پا زدن به دنیا و دوری از مواهب آن نیست؛ بلکه به معنای اسیر نشدن و عدم دل بستگی به زرق و برق دنیا و عبودیت و دل بستگی به امور معنوی و تقرب به خداست. امام علی علیه السلام فرمود: زهد در دوجمله از قرآن آمده است2: «بر آن چه از دست شما رفته، اندوهگین نشوید و به سبب آن چه به شما داده است، شادمانی نکنید.» 3
غفلت از ارزش های واقعی
روزی ابوحنیفه که با امام صادق علیه السلام میانه خوبی نداشت، به خانه حضرت آمد. امام علیه السلام بر عصا تکیه داده بود. ابوحنیفه گفت: این عصا چیست؛ با این که سن و سال شما به حدی نرسیده که عصا به دست بگیرید؟ امام فرمود: «آری، نیازی به عصا ندارم؛ ولی چون یادگار پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است و از حضرت باقی مانده، می خواهم به آن تبرک بجویم«. ابوحنیفه عرض کرد: اگر می دانستم عصای پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است، بر می خاستم و آن را می بوسیدم. غفلت تا چه اندازه که او از فرزند پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم غافل است و می خواهد به عصای پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم، خود را متبرک کند. افراد بسیاری در زندگی خود، حضور امام را نادیده می انگارند و تنها به آثار و لوازم حضور، توجه و افتخار می کنند؛ غافل از آن که تمامی آن ها به خاطر حضور امام است؛ به ویژه افرادی که همواره به دنبال امام غایب عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف می گردند، به دنبال آثار و لوازم حضرت هستند. در واقع زمانی را که برای دست یافتن به چنین مواردی صرف می کنند، برای یافتن امام خود صرف نمی کنند. یکی از بزرگان می فرمود در صحرای عرفات، به یکی از دوستان برخورد کردم. به من گفت: کجایی؟ مدت هاست به دنبال تو هستم که اگر به دنبال امام مهدی عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف بودم، او را یافته بودم. من هم بر او عتاب کردم و گفتم: پس بی خود به دنبال من بروی. ابوحنیفه به جای این که فرزند رسول خدا را که امام مردم است، احترام کند، به عصای رسول خدا احترام می کند و به جای توجه به واقعیت ها و انجام وظیفه، به بی راهه می رود. از همین رو، امام علیه السلام به او فرمود: «ای نعمان، می دانی موی دستم، موی رسول خداست و پوست دستم پوست حضرت است، ولی به سبب عناد آن را نمی بوسی؟».4
نماز اول وقت
امام رضا علیه السلام زمانی که در خراسان می زیست، فرقه های گوناگونی برای مناظره حاضر می شدند و امام با آنان بحث و مناظره داشتند. در یکی از این مجالس، یکی از افراد قوی در مباحث فلسفی، درباره توحید با امام به بحث پرداخت. بحث و مناظره به اوج خود رسیده بود که ناگاه امام علیه السلام فرمود: وقت نماز فرا رسید.
مرد گفت: آقا، دنباله بحث و پاسخ مرا قطع نکن. بنشین بعد از پایان بحث، برای نماز برو! دلم نرم شده و آماده پذیرشم...
امام فرمود: «نماز می خوانیم و باز می گردیم». بعد از این جمله، امام با همراهان برخاست و نماز را خواند و پس از اقامه نماز به مجلس بازگشت و بحث را ادامه داد.
این سخن از امام ششم معروف است که فرمود «شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی رسد». برخی در تحلیل این سخن گفته اند: ترک نماز، موضوع این روایت نیست؛ چراکه چنین شخصی کافر است؛ بلکه نماز اول وقت خواندن مراد است که اگر کسی آن را بی جهت سبک بشمارد و نسبت به نماز بی مبالات باشد، به شفاعت امام نمی رسد.
محافظت بر نماز، از جمله وصایای بزرگان دین ماست. مرحوم آقای قاضی رحمه الله از عرفای نامی شیعه می فرمود: «اگر نماز را تحفظ کردید، همه چیزتان محفوظ می ماند». مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله و آقای بهجت نیز از ایشان نقل می کنند که می فرمود: «اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد، مرا لعن کند».
صرفه جویی
عباسی می گوید: به محضر امام رضا علیه السلام رفتم و درباره شیوه خرج کردن در خانه نسبت به همسر و فرزندان پرسیدم؛ فرمود: «به گونه ای باشد که بین دو مکروه ـ سخت گیری و زیاده روی ـ قرار گیرد». عرض کردم: منظورتان از این سخن چیست؟ فرمود: «آیا سخن خدا را در قرآن نشنیده ای که زیاده روی و سخت گیری را ناپسند می شمرد و می فرماید: و کسانی اند که چون انفاق کنند، نه ولخرجی می کنند و نه تنگ می گیرند، و میان این دو روش، حد وسط را بر می گزینند»
امام صادق علیه السلام در پاسخ شخصی که کم ترین حد زیاده روی را از ایشان پرسید، فرمود: «بخشش لباسی که مورد نیاز برای حفظ توست، به دور ریختن ته مانده آب ظرف...، همه این امور، زیاده روی است».
از همین رو بود که وقتی غلامان امام رضاعلیه السلام میوه می خوردند و نیمه خورده آن را دور می ریختند، امام ناراحت می شد و می فرمود: «سبحان الله! اگر شما به این میوه ها نیاز ندارید، انسان هایی هستند که نیاز دارند؛ چرا دور می ریزید، آن ها را نگه دارید و به نیازمندان بدهید».
پی نوشت ها:
1. محمد بن یعقوب کلینی رحمه الله، اصول کافی، ج6، ص442
2. ترجمه مرحوم محمد دشتی رحمه الله، نهج البلاغه، ص734، حکمت 439
3. حدید: آیه 23
4. محمد تقی مجلسی رحمه الله، بحارالانوار، 1404ق، ج10، ص222.
